Kağıt ve Madeni Paralarda Kondisyonlar

Hem banknotlar için hemde madeni paralar için en önemli kriterlerden birisi paranın kondisyonudur. Kondisyon kısaca paranın genel fiziksel durumunu ifade eder. İstisnaları bir kenara bırakırsak para ne kadar temizse ve basıldığı gündeki durumuna yakınsa o kadar değerlidir. Paralar çil, çil altı, çok çok temiz, çok temiz, temiz, çok iyi, iyi, orta ve zayıf şeklinde kondisyonlara ayrılır ve buna göre sınıflandırılır. Bu kondisyonlar hakkında sizlere bilgi vereceğiz.

Çil (Crisp Uncirculated)(UNC)(U): Dolaşıma çıkmamış ve hiç kullanılmamış para anlamına gelmektedir. Bu kondisyondaki paralarda piyasaya verilmediği ve elden ele geçmediği için; katlama, ezilme, kıvrılma, kırışma, çizilme, lekelenme, renk değişimi veya eskime olmamıştır. Kağıtta renk kaybı ve bozulması yoktur. Banknot köşeleri keskin ve sivridir, yuvarlaklaşma kesinlikle yoktur. Para kendi doğal parlaklığındadır. Madeni parada parmak izi, leke, sıyrık, çizik yoktur.

Çil Altı (Almost or About Uncirculated)(AU): Bu paralarda neredeyse dolaşıma çıkmamış ve kullanılmamış paralardır. Bu paralarda köşede sayma izi veya tam ortada çok hafif bir kat izi gibi; zorlukla fark edilebilen kusurlar vardır. Ancak kağıdın yüzeyini kıran herhangi bir kusur yoktur. Bir köşedeki banka sayım izi veya merkezde ince bir kat olabilir. Ancak ikisi aynı anda olamaz. Banknot temiz ve doğal parlaklığındadır. Köşeler yuvarlaklaşmamıştır. Madeni parada belirsiz, çıplak gözle görülemeyecek 1-2 ufak sıyrık dışında iz yoktur.

Çok Çok Temiz (Extra Fine)(EF)(XF): Çok çok az kullanılmış paralardır. En fazla üç taneye kadar ince çizik (çok hafif kırık) veya bir kuvvetli kırık mevcut olabilir. Kağıt temiz ve orijinal parlaklığındadır. Köşeler çok az yuvarlaklaşmış olabilir. Kat çizgisinin kenarla buluştuğu noktada çok az bir yıpranma da olabilir. Madeni parada belirsiz, çıplak gözle görülemeyecek sıyrıklar ve belirsiz parmak izi dışında iz yoktur. Bu kondisyonda olan paralar kesinlikle ıslak veya nemli ortamda bulunmamıştır. Para ne kadar sağlam olursa olsun üzerinde ıslaklıkla ilgili hasar veya nemden dolayı lekelenme çıplak gözle görünebiliyorsa paranın kondisyonu bu değildir.

Çok Temiz (Very Fine)(VF): Çok az kullanılmış paralardır. Banknot üzerinde yatay ve dikey birkaç kırık ve çizik olabilir. Kağıt çok az kirlenmiş, renginde hafif dağılma ve grileşme olabilir. Kağıdın kendisi düzgündür yani yumuşak değildir. Çerçevede yırtıklar yoktur, kenarlar hafif yıpranmış olabilir. Köşeler de yıpranmış olabilir ancak tamamıyla yuvarlaklaşmamıştır.

Temiz (Fine)(F): Az kullanılmış paralardır. Kolaylıkla anlaşılabilecek şekilde tedavül görmüş bu para, birçok çiziklere, kırıklara ve büküklere sahip olabilir. Kağıt aşırı derecede kirli değildir ancak bazı yumuşamalar olabilir. Kenarlar paranın çok kullanılmış olduğunu belli eder durumda olup, çerçevede ufak yıpranma yırtıkları olabilir. Yırtıklar çerçevededir, dizayn alanına kadar uzamaz. Çok fazla katlanmadan dolayı merkezde bir delik oluşmamıştır. Renkler belirgindir ama parlak değildir. Bir ya da iki zımba deliği olağan dışı yıpranma olarak sayılmaz. Genel görünüm hala istenen düzeydedir. Yurtdışında kullanılan kondisyon değerlendirmelerine göre dolaşımda bulunan banknot ve bozuklukların çoğunluğu bu kondisyonda olduğu için bunun diğer adı olarak “Tedavül (Dolaşım) Ortalaması”da denilmektedir.

Çok İyi (Very Good)(VG): Dikkatli kullanılmış paralardır. Hırpalanmış, çok kullanılmış bir para olmasına rağmen hala eksiksizdir. Köşelerde daha da fazla yıpranma ve yuvarlaklaşma, çentikler bulunabilir. Yırtıklar baskı alanına kadar uzanabilir. Renk bozulması, boya lekesi olabilir. Aşırı katlanmadan ötürü merkezde bir delik oluşmuş olabilir. İğne ya da zımba deliği olabilir. Kağıt yumuşak, gevşek olabilir ama hiçbir parça eksik değildir.

İyi (Good)(G): Tedavülde sık olarak kullanılmış paralardır. İyice yıpranmış, çok kullanılmıştır. Uzun zaman dolaşımda olmasından, tedavül görmesinden dolayı kalın birçok çizik ve kırıklar, boya lekesi, iğne ve zımba deliği, kir, renk bozulması, kenar yırtıkları, merkezde delik, yuvarlaklaşmış köşeler, ufak parça kayıpları gibi hasarlara sahip olabilir. Büyük parça eksiği bulunmaz. Kağıt üzerine şekil, resim vb. çizilmiş olabilir.

Orta (Fair)(FR): Çok kullanılmış ve vasat durumdadır. Tamamıyla gevşek, kirli, çok kullanılmış bir para. Büyük parçalar halinde yırtık olabilir. Yırtıklar daha geniş olabilir. Paranın belirsiz kısımları daha büyüktür.

Zayıf (Poor)(PR): Çok kullanılmış ve korunmamış paralardır. Birçok hasardan dolayı paçavra gibi olmuş, yıpranmış, lekeli, parçaları eksik, şekiller çizilmiş, büyük delikler veya kopmalar olan olan bir paradır. Parçaları bir arada bant tutuyor olabilir. Düzgün olmayan kenarlar kesilip düzeltilmiş olabilir.

(Bu kondisyon sınıflamasında bazı istisnalar bulunmaktadır. Örneğin; erken dönem (1900′lerin başındaki) Hindistan, Nepal, Myanmar (Burma), Pakistan ve Bangladeş banknotları basıldıktan sonra banka tarafından zımba ile delinerek tedavüle verilmişlerdir.)